Bu çalışmada, göstergebilimin yöntem ve ilkelerinden yola çıkarak incelenme nesnesi olan film afişinde düzenleme, anlam oluşturma ve iletilme düzeylerinin sorgulaması yapılarak açıklanmaya çalışılacaktır. Göstergebilimin sunduğu imkanlar dahilinde temel kavramların yalnızca dilin kendisine değil, diğer yapılara da uygulanarak bir çözümleme yapılması amaçlanmaktadır.
Çalışmada, 2019 yapımı Çiçero adlı film afişi göstergebilimsel yöntem ve ilkleri ile çözümlenmeye çalışılmıştır. Filmde gizlenmiş olan anlamların göstergebilimsel bir çözümle ile açığa çıkarabilme imkânı sağlanmaktadır. Çiçero, Türk yapımı biyogrojik drama filmi özelliği taşımaktadır. 2. Dünya savaşı öncesinde Nazi Almanyası adına casusluk yapan ve “Çiçero” lakabıyla tanınan İlyas Bazna isimli Arnavut casusun hayatını anlatmaktadır. Çiçero filminin başrollerinde Erdal Beşikçioğlu ve Burcu Biricik oynamaktadır.
İlyas Bazna, 1. Dünya savaşında ailesini ve tüm sevdiklerini kaybetmiştir. Yıllar sonra Arnavutluk’tan Türkiye’ye gelen Bazna, İngiliz Büyükelçiliği’nde uşak olarak işe alınır. Kısa sürede elçilik binasında çalışan yüksek rütbeli kişilerin güvenini kazanır. 1939 yılında 2. Dünya Savaşı çıkar. Türkiye, tarafsızlığını ilan etse de İngiltere ve Almanya savaşa katılmıştır. Büyük elçilikte istediği her bilgiye kolayca ulaşan İlyas Bazna, elindeki bilgileri Alman Hükümeti’ne sızdırmaya başlar. Aynı sırada Almanyanın T4 uygulaması (ötenazi) başlamak üzeredir. Bu haber üzerine Çiçero, Almanya istihbaratına yanlış bilgiler vererek başta engelli çocuklar olmak üzere bütün sivillerin hayatını kurtarmaya çalışmaktadır.
Çiçero Olayı, Türkiye’nin 1940’lı yıllardaki karmaşık diplomasi ortamında öne çıkan casusluk faaliyetlerinden sadece birisidir. İlyas Bazna, İngiliz Büyükelçisi’nin özel uşağı olarak İngiltere’den elde ettiği belgeleri Alman Büyükelçiliği’ne satarak dikkat çekmiştir. Bu olay, İkinci Dünya Savaşı’nın kaderini etkileyebilecek potansiyele sahiptir. Ayrıca, Çiçero’nun hikayesi Türk ve Amerikan sinema endüstrilerini etkilemiş, Türk sinemasında “Ankara Casusu Çiçero,” Amerikan versiyonunda ise “Five Fingers” filmi ortaya çıkmıştır. İlyas Bazna’nın maceraperest ve profesyonel olmayan kişiliği, dünya çapında önemli bir olayın baş aktörü haline gelmesini sağlamıştır.
Çalışmada, 2019 yapımı Çiçero adlı film afişi göstergebilimsel yöntem ve ilkleri ile çözümlenmeye çalışılmıştır. Filmde gizlenmiş olan anlamların göstergebilimsel bir çözümle ile açığa çıkarabilme imkânı sağlanmaktadır. Çiçero, Türk yapımı biyogrojik drama filmi özelliği taşımaktadır. 2. Dünya savaşı öncesinde Nazi Almanyası adına casusluk yapan ve “Çiçero” lakabıyla tanınan İlyas Bazna isimli Arnavut casusun hayatını anlatmaktadır.
Antik Yunan’da Tiyatronun Başlangıcı! Mitoloji, Dini Törenler ve Toplumsal Dönüşüm
Bu çalışma, göstergebilimsel yaklaşımlar kullanarak film afişi üzerinde anlamın oluşma, düzenlenme, kullanılma ve iletilme düzeylerini inceleyen bir dilbilimsel çözümleme gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır. Göstergebilim, semiyotik yaklaşımı kullanarak dilbilimsel kavramları geniş bir perspektife taşır ve dilin yanı sıra görsel unsurları da anlamlandırmayı amaçlar. İşte bu çalışmanın temel adımları ve odak noktaları:
Göstergebilim İlkelerinin Uygulanması: Çalışma, göstergebilimin temel ilkeleri olan gösterge, gösteren, gösterilen kavramlarını kullanarak dilin yanı sıra film afişindeki görsel unsurların da çözümlenmesi yapılmıştır.
Dilbilimsel Yaklaşım: Temel anlatım biçimi olarak dilbilimsel yaklaşımlar, film afişi üzerinde kullanılan dilin nasıl işlediğini ve anlamın nasıl oluştuğunu açıklamaya odaklanacaktır. Dilbilimsel kavramlar, afişteki metin, başlık, slogan gibi öğelerin anlamlandırılmasında kullanılmıştır.
Görsel Unsurların Çözümlenmesi: Göstergebilimsel açıdan, afişte yer alan görsel unsurlar (resimler, renkler, kompozisyon) gösterge, gösteren, gösterilen kavramları çerçevesinde incelenecek ve anlam taşıyan öğeler ortaya konmaya çalışılmıştır.
Anlamın Oluşma Süreçleri: Çalışma, dilbilimsel yaklaşımlar çerçevesinde anlamın nasıl oluştuğunu ve afişte kullanılan görsel ve dilsel unsurların bir araya gelerek nasıl bir anlam dünyası inşa ettiğini analiz edilmiştir.
İdeolojik Boyutlar: Göstergebilimsel çözümleme, afişteki anlamların taşıdığı ideolojik boyutları da ortaya çıkarmayı amaçlayacaktır. Göstergebilim, sembollerin ve gösterge sistemlerinin kültürel bağlamdaki etkileşimini anlamaya yönelik güçlü bir araç sunar.
Çiçero Afiş Tanımı
Afiş üzerinde iki kişi ön planda olmak üzere toplamda dokuz kişi görülmektedir. Ön planda yer kadın ve erkek birbirlerine sırtlarını dayamış olarak görülmektedir. Buradan çıkarılacak anlam ise bir birilerine olan güvenin bir işareti olarak yorumlanabilir. Erkek (İlyas Bazna), elinde silah ve kafasındaki fötr şapka ile casus imajını çizmektedir. Kadın (Cornelia Kapp) sarı saçları ile Alman bir kadın olduğu anlaşılmakta ve yüzündeki ifadeden ise çaresiz bir halde olduğu yorumlanabilir. Tam ortadaki çocuk olan (Agust) yüz ifadesinden anlaşılacağı üzere zihinsel engelli bir çocuk olduğu anlaşılmaktadr. Sağa ve sola doğru dizilmiş 6 kişi ise dönemin ikinci dünya savaşında önemli rolleri olan kişileridir. Belirli bir hiyerarşik düzene göre konumlanması aynı zamanda askeri bir rütbe olarak da anlamlandırılabilir.
Afişin çerçevesine bakıldığında ise arka planda siyah rengin ağırlıkta kullanıldığı görülmekte. Üst kısmında ise Türk bayrağı ile Nazi Almanya’sının sembolü olan gamalı haç bulunmakta. Tipografik olarak “çiçero” balığı gotik bir yazı karakterinden yola çıkılarak yapılmış. Daha çok orta çağda kullanılan bir yazı karakteridir. Bu karakter seçimi, Afişin genel kompozisyonuna uyumu açısından sert ve gizemli anlam ortaya çıkıyor. “İlyas Bazna” ismini kırmızı bir renk kullanarak; ateş, kan, şehvet, güç, dinamizm, heyecan gibi bir anlamlandırma yapılabilir.
Çiçero Afiş Çerçevesinin Tanımı
Afişin çerçevesine bakıldığında ise, ana karakterlerin ön planda olduğu diğer karakterlerin ise sağa ve sola simetrik bir şekilde sıralandığı görülmektedir. Afişin üst ksımında filmin yapımcısı atta ise filmin başlığı büyük ve altta oyuncuların isimleri ve filmin künyesi konumlandırılmıştır. Filmin ismi özellikle büyük yazılarak vurgu yapılırken başrol oyuncusu ‘İlyas Bazna’ kırmızı renk fontla hemen altında yer almaktadır. Dilsel unsurlar bağlamında siyah zemin üzerine beyaz ve kırmızı renkler kullanılmıştır.
Teknik Kodlar Çekim Ölçekleri: Görsel metinde birden fazla çekim ölçeği kullanıldığı görülmüştür. Bunlar ayrıntılı çekim, yüz çekim, omuz çekim ve genel çekim olarak sıralayabiliriz. Afişte verilmek istenen anlam tam olarak izleyicinin zihninde oluşabilmesi için öncelikle genel çekim tekniği kullanılmıştır. Daha sonra ise kişileri biraz daha ön plana çıkarabilmek için diğer adı geçen çekim teknikleri uygulanmıştır.
Mercek: Görsel metinde, ön planda bulunan kişiler diğerlerine göre daha fazla büyütülerek aşağıda sağa ve sola simetrik bir şekilde mercekleme yapıldığı görülmektedir.
Renk Kodları: Görsel metinde çok az renk kullandığı görülmektedir. Ağırlıklı olarak siyah rengin hakim olduğu ve afişin üst kısmında bayrağın rengi olan kırmızı renk kullanılmıştır. Filmin adı ve sloganı ise siyah zemin üzerine beyaz renk kullanılmıştır.
Nuri Bilge Ceylan’ın Son Filmi Kuru Otlar Üstüne Bize Ne Anlatıyor?
Çiçero Filminin Simgesel Kodları
Afişlerde kullanılan insan figürleri, beden duruşu, yüz ifadesi, göz davranışları ve giyim gibi unsurlar aracılığıyla iletişim kurarak izleyiciye belirli mesajları iletmektedir.
Beden Duruşu: Afişte ön plan duran kadın ve erkeğin birbirlerine sırtını dönük bir şekilde duruşu, aralarındaki güveni ve iş birliğini gösteriyor. Onların hemen altındaki simetrik bir şekilde dizilmiş kişiler ise asker ya da bürokrat olduklarını gösterir bir şekilde hiyerarşik bir pozisyonda durmaktadır. Yüz
İfadeleri: Afişte kadın ve çocuğun yüz ifadesinden anlaşılan; çaresizlik ve korkunun vermiş olduğu kaygı durumunu ortaya koyuyor. Afişin altındaki askeri ve bürokrat kişilerde ise ciddiyet, kararlık, emir vermeye hazır bir yüz ifadesi yer almakta. İlyas Bazna’nın ise gizem ve dikkat bir yüz ifadesi sürekli bir hazır olma vaziyeti içinde olduğunu göstermektedir.
Göz Davranışları: İlyas Bazna’nın bakışlarında bir yer odaklanmış ve hazır tetikte bekler bir şekilde davranmış. Kadının bakışları aşağıya dönük ve çaresizlik içinde. Çocuk ise kaygılı ne yapacağını bilemeyen yardıma muhtaç bir halde olduğu görülmekte. Diğerlerinin ise kendinden emin, küçümseyen bir göz davranışı olduğu görülmektedir.
Giyim: Kullanılan giysiler, ağırlıklı olarak askeri ve bürokratların kıyafetleri kullanılmış. Üç kişide fötr şapta kullanılmış, bu aynı zamanda gizli bir işaretin de olduğunu göstermesi bakımdan filmde casuslarda kullanılmış. Kadın ise önemli bir yerde çalıştığının göstergesi olarak saçları, şapkası ve kıyafeti özenle seçilmiş olduğu görülmektedir.
Mimikler: Erkeklerin hepsinde yüzler asık ve ciddi bir yüz ifadesi bulunmaktadır. Kadının ise üzgün ve çaresizlik içinde olduğu görülmektedir. Çocuğun yüzünde korkunun ve endişenin ifadesi yer almaktadır. Afişlerde kullanılan insan figürleri, bu beden dilini kullanarak izleyiciye belirli bir ürünü, hizmeti veya mesajı anlatmaya çalışır. Bu unsurlar, görsel kültürdeki semboller ve ifadeler aracılığıyla anlamın oluşumunu etkiler. Beden dilinin kullanımı, izleyiciyle duygusal bir bağ kurmayı sağlar ve afişte iletişim kurulan mesajın daha etkili olmasına katkıda bulunur.
Çiçero Filmi Yazılı Göstergeleri
Afişin en üst kısmında filmin yapımcısı, alt kısmında ise filmin adı, sloganı, oyuncuların isimleri ve filmin künyesi yer almaktadır. Yazılar ‘İlyaz Bazna’ dışında siyah zemin üzerine beyaz renk ile yazılmış. Afişte sadece İlyas Bazna ismi kırmızı ile yazılmış olduğu görülmektedir.
Çiçero Filmi Afişin Anlamı
İnsanların iletişime görseller kullanarak başladığı, yazının bulunmadığı dönemlerde bile görsel anlatım araçları geliştirdiği belirtilmiştir. M.Ö. 15000 ve M.Ö. 25000’deki mağara resimlerinde hayvan ve insan figürleriyle günlük yaşamın bir kesiti resmedilmiştir. Görsel iletişimin evrimi sürecinde, ilk alfabenin kullanımı için 12000 yıl beklenmiş ve bu süreçte piktogramlar gibi görsel ifade biçimleri denenmiştir. Görsel ve sözel iletişimin temelde göstergelerden oluştuğu, bu göstergelerin bilimsel olarak incelenmesinin göstergebilimin doğmasına sebep olduğu vurgulanmıştır.
Göstergebilim (semiyotik), dilin ve diğer gösterge sistemlerinin nasıl çalıştığını inceleyen bir disiplindir. Bu alanda Ferdinand de Saussure ve Charles Sanders Peirce gibi düşünürlerin katkıları önemlidir. Göstergebilim, dilin yanı sıra sembollerin genel olarak nasıl anlam taşıdığını ve insanların anlamı nasıl oluşturduğunu anlamak için kullanılan bir çerçeve sunar. Gösterge, bir nesnenin temsil edildiği bir imge veya semboldür. Gösterge, bir “anlam” ile ilişkilidir ve anlamı taşır. Görmek, konuşmadan önce gediği gibi çocuklar konuşamaya başlamadan önce görerek tanımaya başlar.
Görsel kültür, insanların dünya ile etkileşimde bulunurken kullandıkları görsel unsurların, sembollerin, imgelerin, resimlerin ve diğer görsel ifadelerin bütünüdür. Bu, tarih boyunca insanların düşüncelerini, duygularını, inançlarını ve toplumsal değerlerini ifade etmek için kullandıkları görsel dilin bir yansımasıdır.
Görsel unsurların beden ve duruş hareketleri, dilsel yapılarla güçlendirilmiştir. Slogan ‘ yüzyılın en büyük casusluk hikayesi’ söylemi küçük harflerle kullanılırken filmin adı ‘çiçero’ ise daha büyük ve vurgulayıcı bir şekilde kullanıldığı görülmektedir. İlyas Bazna bu filmde Türklere yardım eden bir casus olarak ‘Çiçero’ kod adı büyük kullanılarak, Türk’ün büyüklüğü vurgulanmaya çalışılmıştır.
Afişte Metafor ve Metonimi Kullanımı
Her görsel metinde, iletişim amacı güdülerek yapılan düzenlemelerde, metafor ve metonimi kullanımları sıkça karşımıza çıkar. Metafor, benzetme aracılığıyla somut bir nesnenin yerine başka bir nesneyi koymayı ifade eder.
Türkçe’de mecaz-ı mürsel, ad aktarması veya düz değişmece gibi isimlerle bilinen metonimi ise aralarında nitelik bakımından bağ olan iki şeyin birbiri yerine kullanılmasıdır. Metonimi, parçanın bütün yerine geçerek genişleme veya bütünün parça yerine geçerek daralması şeklinde de ortaya çıkar.
Metafor kavramının anlamı ve işleyişi ele alınmıştır. Metafor, anlatımın gücünü artırmak amacıyla benzerlik yoluyla bir şeyden ödünç alınan bir ismi ifade eder. Türkçe’de “istiare” olarak adlandırılan bu terim, eğretileme ve ödünç alma anlamlarını içerir. Bir düşünce veya kavramın ifade edilmesinde, onunla özdeşleştirilen başka bir kavram veya nesnenin kullanılması esastır. Metaforlar, güçlendirilmiş anlatımlar sağlar ve “gibi” veya “kadar” sözcükleri içerenler daha zayıf kabul edilir. Metaforlar, daha zayıf olanlarına göre, “gibi” veya “kadar” gibi sözcükler kullanılarak yapılanlar dâhil, anlatımın gücünü artırabilir. Güvercin ve kartal örnekleriyle, beyaz güvercinin barışı, kartalın ise özgürlüğü simgeliyor olması, güçlü metaforları temsil eder.
Çözümlemesi yapılan Çiçero filminin ‘yüzyılın en büyük casusluk hikayesi’ konulu filmde kullanılan metnomi ve meteforların çözümlemesi yapılamaya çalışılacaktır. Afşin görsel metin çerçevesi içinde tespit edilen metonomileri şöyle:
• Afişin üst kısmında arka plan olarak kullanılan iki adet bayrak bulunmaktadır. Bunlardan solda olan kırmızı zemin üzerin beyaz ay ve yıldız Türkiye Cumhuriyeti Devletini ifade etmektedir. Diğer bayrak ise beyaz zemin üzerine gamalı haç, Alman Nasyonal Sosyalist Partisin bayrağı ve Nazi faşizmini ifade etmektedir.
• Afişin tam ortasında konumlanmış olan kişiler ise 2. Dünya savaşında önemli işler yapmış ve tarihe damgasını vurmuş şahsiyelerdir.
• Bayrak bir milletin simgesi olma özelliğiyle Türk Milletinde bağımsızlığı temsil ederken, gamalı haç bayrağı ise faşizmi ve ırkçılığı temsil etmesi nedeniyle metonimik bir kullanım yapılmıştır.
Çözümleme nesnesi olarak seçilen film afişinde metaforları da belirlemek mümkündür:
• Filmin baş kahramanı afişte ön planda ve diğerlerine göre daha büyük bir planda verilmiştir. Fötr şapkası ve elinde kullanıma hazır tabancası ile gizemli ve tehlikeli bir mit olarak görülmektedir. Bakışları ve beden hareketiyle güçlü bir erkek miti yaratılamaya çalışılmıştır.
• Afişin alt kısmında yer alan simetrik bir düzenle dizilmiş asker ve bürokrat kıyafetli figürler, izleyiciye askeri bir hiyerarşi ve emir-komuta zinciri temasını güçlü bir şekilde iletiyor. Bu düzenleme, afişin mesajını destekleyen bir mit oluşturarak, güçlü liderlik ve düzenin simgesel bir temsilini sunuyor.
• Filmin sloganı olarak kullanılan ‘yüzyılın en büyük casusluk hikayesi’ sözü ile 2. Dünya savaşında çok önemli bir görevi yerine getiren, savaşın seyrini ve çocukların ötenazide öldürülmesinin önüne geçmeye çalışan ‘Çiçero’ takma adıyla tarihe damgasını vurmuş bir şahsiyetin İlyaz Bazna’ın takma adı ön plana çıkarılmıştır.
Çiçero Filmi Hakkında İzle
Bu araştırma, iletişim amaçlı oluşturulan metinlerde göstergeler aracılığıyla iletilerin tespit edilmesi, anlaşılması ve bu verilerin yorumlanarak açıklanması üzerine odaklanmaktadır. İnsanlar tarih boyunca görsel mesajlarla iletişim kurmaya çalıştıkları için görsel iletişim, diğer iletişim türlerine göre daha yaygın ve hızlı bir şekilde gelişmiştir. Görsel iletişimde kullanılan görsel kodları anlamak ve çözümlemek, göstergebilimsel kuram ve yöntem ile mümkün hale gelmiştir. Modern çağda bilim ve teknolojinin hızla ilerlemesi, özellikle görsel iletişimi derinden etkilemiştir ve bu durum insan yaşamının pek çok yönünü etkilemiştir. Göstergebilim, sinema kurgusu ve anlatım biçimlerini dil olarak kabul eder ve bu, iletişimde önemli bir araç olmanın yanı sıra anlam oluşturma biçimini de sağladığı söylenebilir.
Göstergebilim de bu yöntemlerden biridir ve çalışmada afiş analizi için bu yöntem tercih edilmiştir. Barthes’in belirttiği üzere gösteren, gösterilen ve göstergeden ibaret olan yananlam düzanlamı kendi göstergesine dönüştürür ve herhangi bir göstergeye içinde meydana geldiği toplumun değerleri dahilinde yeni anlamlar yükler. Sonuç olarak göstergebilimsel bir bakış açısının kazanılması görünenin arkasındakinin fark edilmesini mümkün kılmaktadır.
Yazan: Halil Ateş
